Leden van de werkgroep

Milou Feskens, Newmancollege, Breda, mfeskens@newmancollege.nl

Hans Goosen (voorzitter), h.goosen@home.nl

Margaret Haarmans, Philips van Horne SG, Weert, m.haarmans@lvo-weert.nl

Gepco de Jong, Sint-Odulphuslyceum, Tilburg, gepcodejong@gmail.com

Katrijn van der Made, Onze Lieve Vrouwelyceum, Breda, kvdmade@olvbreda.nl

Sarike Roest, KSE Etten-Leur, Etten-Leur, sroest@k-s-e.nl

Hilde Stinstra, ds. Piersoncollege, ’s-Hertogenbosch, h.stinstra@piersonmail.nl

Start van de werkgroep

Op 8 januari 2015 kwam voor de eerste keer de werkgroep Praten over romanfragmenten bij elkaar. De zes docenten waren ingegaan op de uitnodiging van Hans Goosen.

In een toelichtende mail was vooraf kort de bedoeling van de werkgroep geschetst: het gezamenlijk produceren van lesmateriaal bij een aantal boekfragmenten voor de bovenbouw van havo/vwo. In die gezamenlijke productie zou gezocht worden naar mogelijkheden voor uitdagende vragen voor een inhoudsvolle, meer lezersgerichte manier om klassikaal gelezen fragmenten te bespreken.

Met die opdracht zijn de zeven leden van de werkgroep aan de slag gegaan: kies een boeiend fragment uit een moderne roman (van na 2000); formuleer vier à vijf inhoudelijke bespreekpunten die het startpunt voor een explorerende, klassikale bespreking van het romanfragment vormen.

In de volgende bijeenkomst in maart hebben wij onze overwegingen bij de keuze van de romanfragmenten uitgewisseld en onze ervaringen met het formuleren van uitdagende bespreekpunten. Op die inductieve manier wilden we onze ideeën over geschikte fragmenten en opdrachten verder ontwikkelen; daarover is meer te lezen bij Aard van de gekozen romanfragmenten en Aard van de gekozen vragen.

In koppels hebben we nog feedback op het ontwikkelde materiaal van de eerste zeven boeken gegeven. In het laatste deel van het schooljaar 2014-2015 hebben we op een vergelijkbare manier de uitwerking van een tweede groep van zeven romans aangepakt en besproken.

Het tweede jaar van de werkgroep: 2015-2016

In de vierde bijeenkomst van de werkgroep, in september 2015, hebben we allereerst een overzicht besproken van de uitgewerkte boeken. Bij boek 1 en boek 2 hadden we ons vooral gericht te hebben op romans die geschikt zouden zijn voor 4havo en 4vwo; bij boek 3 wilden we ons meer richten op romans voor 5havo, 5vwo en 6 vwo. Zo konden we nagaan of we ook bij dergelijke titels uitdagende, lezersgerichte en verdiepende bespreekpunten zouden kunnen bedenken. Met onze afspraken over de keuze van een derde boek zijn we in dit jaar tot een verzameling van 20 bewerkte romans gekomen.

Daarnaast hebben we alle opdrachten bij de door ons bewerkte boeken in een overzicht bij elkaar gebracht om zicht te krijgen op de aard van de gehanteerde bespreekpunten. Dat leidde tot duidelijke conclusies over onze aanpak.

In onze vijfde en zesde werkgroepbijeenkomst hebben we ook een begin gemaakt met de bespreking van een derde thema: de aanpak in de les. Hierbij gaat het om de vraag wat we van elkaar zouden kunnen leren over het werken met de romanfragmenten en de bespreking van onze vragen. Een andere aanpak binnen het literatuuronderwijs vraagt wellicht ook een andere rol van de docent en een andere rol van de leerlingen.

We hebben afgesproken dat ieder van ons enkele leservaringen met het nieuwe materiaal zou vastleggen, zodat we een uitgangspunt zouden hebben voor een eerste gemeenschappelijke verkenning. Daarnaast hebben we informatie gezocht om onze klassengesprekken te analyseren.

Het promotieonderzoek van Gertrud Cornelissen (2016) naar het voeren van literaire gesprekken lijkt ons zeker instrumenten te verschaffen voor een zinvolle bespreking van onze lespraktijk. Mogelijk zullen we in volgende bijeenkomsten daar nog mee verder gaan.

Maar een belangrijk deel van onze activiteiten heeft zich in het laatste deel van het schooljaar 2015-2016 gericht op het opzetten van een website waarop wij het ontwikkeld materiaal als voorbeeld willen presenteren. Collega’s moeten een duidelijk beeld van onze aanpak kunnen vormen, zodat daarover een vruchtbare gedachtewisseling kan volgen. Als een docent zelf vergelijkbaar materiaal zou willen ontwerpen, zou de website hem duidelijke handreikingen moeten geven voor de keuze van romanfragmenten en de formulering van vragen voor een klassikale bespreking. Wie aan de slag willen gaan met ons materiaal, zou dat met een minimale investering moeten kunnen doen: leesteksten printen, vragen op het digitaal schoolbord en aan de slag!

Op 22 augustus 2016 hebben we onze website kunnen lanceren. In de Facebookgroep Leraar Nederlands kreeg onze aankondiging binnen enkele dagen een recordaantal van 411 likes. Na een paar weken bezochten al meer dan 4000 unieke bezoekers onze site.

Het derde jaar van de werkgroep: 2016-2017

Na het eerste bericht in de Facebookgroep Leraar Nederlands is nog op verschillende andere manieren bekendheid aan onze website gegeven. Zo verscheen er een beschrijving van onze website in het tijdschrift Lezen van de Stichting Lezen (jrg 11, nr 4) en schreef Gerdineke van Silfhout een uitgebreid artikel in het tijdschrift Van twaalf tot achttien (jaargang 27, januari 2017). De werkgroepleden Sarike Roest en Milou Feskens rapporteerden in Levende Talen Magazine (mei 2017, jrg 104, nr 4) o.a. over hun eerste ervaringen met het materiaal in de eigen lespraktijk. Op verzoek van Stichting Lezen schreef Hans Goosen de brochure Praten over romanfragmenten in de reeks van Kwestie van Lezen (deel 12).

In de loop van het schooljaar hebben we bij vier verschillende werkgroepleden video-opnames van een les met het ontwikkelde materiaal gemaakt. Die video-opnames hebben wij gebruikt voor een kritische bespreking tijdens de bijeenkomsten van onze werkgroep. Twee hoofdpunten bij die besprekingen waren de rol van de docent bij een klassikale bespreking van een romanfragment en de manier waarop groepsbesprekingen van leerlingen verliepen.

Wij hebben zelf veel van die videobesprekingen geleerd. Daarover valt te lezen bij de aanvullingen die wij aan de website hebben toegevoegd: a. onder de knop Verantwoording bij de paragraaf “Aard van de klassikale bespreking”; b. onder de knop Lessuggestie bij de paragraaf “Drie verschillende lesvoorbeelden”.

Over het gebruik van de video-opnames zijn we nogal enthousiast geraakt. De beeld- en geluidskwaliteit van onze opnames waren niet geweldig, maar voor het gebruik in eigen kring voldeed het materiaal prima. Het lijkt ons de moeite waard om bij het materiaal van onze website ook twee voorbeelden van dergelijke lesmomenten op te nemen. Die opnames zou je samen met sectiegenoten kunnen gebruiken om met elkaar na te denken over je aanpak bij deze lessen. Ook zouden de voorbeelden gebruikt kunnen worden om met leerlingen te bespreken op welke manier zij een open, explorerende groepsbespreking kunnen realiseren. In het begin van het volgend schooljaar willen wij proberen de video-opnames voor onze website te realiseren.

In de laatste maanden van dit schooljaar hebben we de uitwerking van een nieuwe serie romanfragmenten aangepakt. Naast de selectie van geschikte romanfragmenten en het bedenken van opdrachten voor de werkbladen betekende dat ook weer, dat wij met auteurs en hun uitgeverijen contact moesten opnemen om toestemming te krijgen voor het gebruik van de romanfragmenten. Gelukkig verliep dat deze keer wel erg vlot. Het is natuurlijk fijn dat wij zo’n coöperatieve houding ervaren.

Aan de twintig eerder gepubliceerde romanfragmenten zijn de uitwerkingen van de volgende titels toegevoegd: Wederzijds van Kees ’t Hart, Biefstuk van Judith Eijkelenboom, Alle dingen zijn schitterend van Alex Boogers, Aan het eind van de dag van Nelleke Noordervliet, Jij zegt het van Connie Palmen.

Het vierde jaar van de werkgroep: 2017-2018

Over de besprekingen van de video-opnames van onze eigen lessen zijn we nogal enthousiast geraakt. De beeld- en geluidskwaliteit van onze opnames waren niet geweldig, maar voor het gebruik in eigen kring voldeed het materiaal prima.

Ook voor andere docenten lijkt het ons de moeite waard om enkele video-opnames van groepsbesprekingen te bekijken. Die opnames kun je samen met sectiegenoten om met elkaar na te denken over je aanpak bij deze lessen. Ook kunnen de voorbeelden gebruikt worden om met leerlingen te bespreken op welke manier zij een open, explorerende groepsbespreking kunnen realiseren.

In september 2017 hebben we in klas 5vb van Gepco de Jong (Sint-Odulphuslyceum) van drie groepsbesprekingen van vier leerlingen video-opnames gemaakt. Tevoren hadden de leerlingen het romanfragment uit Het smelt van Lize Spit gelezen. De vier vragen die op onze website bij het werkblad van Het smelt zijn uitgewerkt, vormden het uitgangspunt voor het groepsgesprek.

Op het YouTube-kanaal Praten over romanfragmenten hebben wij de videofragmenten bij vraag 2a al beschikbaar gesteld. Ze zijn ook via de volgende links te bekijken:
Groepsgesprek 1, vraag 2a: https://youtu.be/2zHBD-LlB_A
Groepsgesprek 2, vraag 2a: https://youtu.be/ti-ZtDqyImw
Groepsgesprek 3, vraag 2a: https://youtu.be/7jUcMbrV69I

Onder de knop Verantwoording geven wij in de paragraaf Aard van de groepsgesprekken een uitgebreide analyse van de groepsgesprekken.

Ook dit jaar hebben wij weer zes nieuwe titels aan onze website toegevoegd, in de vorm van romanfragmenten en werkbladen: Rodaan Al Galidi, Hoe ik talent voor het leven kreeg; Kluun, DJ; Bregje Hofstede, De hemel boven Parijs;  Marjolein van Heemstra, En we noemen hem; Auke Hulst, Slaap zacht, Johnny Idaho; Tom Lanoye, Zuivering.

 Het vijfde jaar van de werkgroep: 2018-2019

In november 2018 zijn we uitgenodigd om bij de conferentie Het Schoolvak Nederlands in Brussel een presentatie over onze werkgroep te geven. Dat was grotendeels een herhaling van onze bijdrage op HSN 2017 in Zwolle. Voor beide presentaties was grote (en welwillende) belangstelling. Op de Dag van literatuuronderwijs van 2018 hebben we gedemonstreerd hoe onze video-opnames van groepsbesprekingen van een romanfragment ingezet kunnen worden in de lespraktijk. Daarnaast zijn we o.a. betrokken geweest bij de ontwikkeling van het SLO-project ‘Doorlopende leerlijn literatuur po-vo’.

Opnieuw zijn vijf nieuwe titels aan onze website toegevoegd met romanfragmenten en werkbladen: Marieke Lucas Rijneveld, De avond is ongemak; Peter Middendorp, Jij bent van mij; Daan Heerma van Voss, Noem het liefde; Peter Zantingh, Na Mattias; Nina Polak, Gebrek is een groot woord. Daarmee komt het totale aanbod op onze website nu op 36 titels.

Het zesde jaar van de werkgroep: 2019-2020

Ook dit jaar zijn vijf nieuwe titels aan onze website toegevoegd met romanfragmenten en werkbladen: Lykele Muus, We doen wat we kunnen; Ish Ait Hamou, Het moois dat we delen; Murat Isik, Wees onzichtbaar; Anne Moraal, Honden huilen niet; Marijke Schermer, Liefde als dat het is. Nu zijn op onze website meer dan 40 titels beschikbaar.

Met het succes van de website Praten over romanfragmenten is ons in de afgelopen jaren verschillende keren gevraagd, of een dergelijk project ook niet voor het vmbo en de onderbouw van havo en vwo opgezet zou kunnen worden. Stichting Lezen heeft ondersteuning toegezegd, onder andere voor de ontwikkeling van een website.

In het schooljaar 2019-2020 is nieuwe werkgroep van docenten enthousiast aan de slag gegaan. Zo hopen wij binnenkort een “zusje” te kunnen verwelkomen in de vorm van de website Praten over fictiefragmenten. In de Facebookgroep Lezen in het vmbo en in de Facebookgroep  Leraar Nederlands zullen wij berichten, als die nieuwe website gelanceerd wordt.

Het zevende jaar van de werkgroep: 2020-2021

In het schooljaar 2020-2021 is alle aandacht uitgegaan naar de ontwikkeling van de zuster-website www.pratenoverfictiefragmenten.nl

Op die website worden fictiefragmenten met werkbladen gepresenteerd voor leerlingen van 12 tot 16, in alle leerwegen van het vmbo en de onderbouw van havo en vwo. Op 15 november 2020 is de website gelanceerd. In het eerste jaar zijn al 25 titels op de website uitgewerkt. Het is de ambitie om binnen enkele jaren meer dan 40 titels op deze tweede website aan te bieden.

Het achtste jaar van de werkgroep: 2021-2022

In dit jaar zijn de volgende titels aan onze website toegevoegd met romanfragmenten en werkbladen: Simone Atangana Bekono, Confrontaties; Emy Koopman, Het boek van alle angsten; Gerda Blees, Wij zijn licht; Bibi Dumon Tak, De dag dat ik mijn naam veranderde. Zo zijn op onze website nu 45 titels beschikbaar.

Als verantwoording van de aanpak van de werkgroep Praten over romanfragmenten en de werkgroep Praten over fictiefragmenten is een artikel opgenomen in het digitale vakdidactische handboek van de Werkgroep Onderzoek en Didactiek Nederlands (WODN): https://didactieknederlands.nl/handboek/2022/04/leren-praten-over-gezamenlijk-gelezen-literatuur/

Het artikel gaat in op de lezersgerichte aanpak van het literatuuronderwijs en het fictieonderwijs, op het uitwisselen van gezamenlijke leeservaringen in de klas en op het belang van het leren ‘leren door praten’.